گلخانه بزرگ کوثـر

هر فعالیتی که فرآیند گرده افشانی را به تعویق اندازد، تعداد میوه های تولید شده توسط هر گیاه را کاهش می دهد. مشکلات مختلفی ممکن است در اثر گرده افشانی ضعیف و ناقص پدید آید از جمله اینکه میوه ها از شکل طبیعی خارج شوند یا دانه ها به طور یکسان در میوه قرار نگرفته باشند که در این حالت میوه ها کوچک می شوند و یا میوه هایی که قسمت بالایی آن ها سفت شده اند ناشی از مشکلات تلقیح است. گرده افشانی می تواند تحت تاثیر بسیاری از تنش ها مانند دماهای بسیار بالا و بسیار پایین، خشکی طولانی مدت، رطوبت بالا، کمبود مواد مغذی، سمیت مواد مغذی، و… قرار گیرد و یا مشکل در انتقال گرده وجود داشته باشد.

گرده افشانی گوجه فرنگی :

گل های گوجه فرنگی دارای دو جنس هستند، یعنی دو قسمت نر و ماده در یک گل وجود دارد، که از نظر گیاه شناسی این گل ها، گل های کامل نامیده می شوند. گوجه فرنگی های مزرعه ای ابتدا توسط باد و سپس توسط زنبور یا ات دیگر گرده افشانی می شوند که مشابه بسیاری از سبزیجات دیگر می باشد و بیشتر گرده ها، مادگی درون همان گل را بارور می کنند؛ با وجود این، برخی از گرده ها به گل های مجاور می رسند و وزش باد باعث می شود که گرده، پرچم ها را ترک و به سمت کلاله مادگی حرکت کند، ولی در گلخانه باد به اندازه کافی قوی نیست تا بتواند گل ها را به اندازه مورد نیاز برای انتقال گرده بلرزاند. با وجود اینکه گلخانه ها به دستگاه های تهویه مجهز هستند ولی در روزهای خنک فن های تهویه کار نمی کنند و هوای داخل آن نسبتا بی حرکت است.

دمای بهینه برای گرده افشانی در گستره ۲۱ الی ۲۸ درجه سانتی گراد، و رطوبت نسبی مناسب نیز ۷۰ درصد می باشد. در رطوبت نسبی بالای ۸۰% ذرات گرده به یکدیگر می چسبند و به خوبی پخش نمی شوند و در رطوبت نسبی کمتر از ۶۰% برای مدت طولانی، کلاله خشک می شود و دانه های گرده به آن نمی چسبد. در شرایط ایده آل عمل باروری ۴۸ ساعت بعد از گرده افشانی انجام می گیرد.

برای یک گرده افشانی مناسب با دستگاه لرزاننده حداقل لازم است هر خوشه گل به مدت نیم ثانیه لرزانده شود. اگر قرار باشد از زنبود عسل برای گرده افشانی استفاده شود باز هم یک گرده افشان الکتریکی ضروری خواهد بود تا بتوان اولین گل هایی را که باز می شوند گرده افشانی کرد، زیرا استفاده از کندوی زنبور عسل باید هنگامی انجام شود که گل های ۵۰ درصد از گیاهان باز شده باشد. در گلخانه های کوچک عمل تکان دادن بوته ها، با ضربه زدن دست یا بوسیله کاغذ لوله شده ای روی خوشه انجام می گیرد ولی چون این کار در سطوح وسیع هزینه بر است، عمل لرزش گل ها معمولا به وسیله دستگاه الکتریکی که با باتری کار می کند انجام می گیرد. در طول دوره گل دهی کارگران می توانند با این دستگاه ۲ تا ۳ روز در هفته گرده افشانی را از طریق قیم ها انجام دهند.

نکته ای که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد، زمان گرده افشانی می باشد که تا حدودی در تعداد و اندازه میوه ها موثر خواهد بود. از آزمایشاتی که توسط محققین به عمل آمده چنین استنباط می شود که گرده افشانی روزانه بین ساعت ۱۰ صبح تا ۲ بعد از ظهر از اواسط بهار تا تابستان، و ۱۱ صبح تا ۳ بعد از ظهر از زمستان تا اوایل بهار بسیار مناسب می باشد. اگرچه گرده افشانی روزانه با یک روز در میان تفاوتی ندارد، ولی در گرده افشانی در ساعات قبل از ۱۰ صبح و یا پس از ۲ بعد از ظهر میوه ها از نظر تعداد و اندازه کاهش نشان داده اند.

در کشور آمریکا از زنبورهای درشت مخصوص گرده افشانی استفاده می کنند. این زنبورها فقط گل هایی را که آماده گرده افشانی هستند را گرده افشانی می کنند و این کار را همه روزه انجام می دهند. این زنبورها می توانند تا ۳۰ گل را در هر دقیقه گرده افشانی کنند، به همین جهت تمام گل ها گرده افشانی می شوند و در نتیجه این روش نسبت به روش های مکانیکی ارجحیت دارد.

زنبورهای گرده افشان رفتار ملایمی داشته و به ندرت نیش می زنند. برای آگاهی از نحوه زندگی و تولید مثل آن ها بایستی گفت این زنبورها هر سال یک گروه جدید با یک ملکه تشکیل می دهند. ملکه در طول زمستان به خواب می رود ولی در بهار تشکیل گروه می دهد به طوریکه تا اواسط تابستان تعداد آن ها به صدها زنبور می رسد. در اواخر تابستان این زنبورها از بین رفته و مجددا چرخه تولید مثل دوباره شروع می شود اما با توجه به سهولت تولید مثل این زنبورها در سرتاسر سال می توان از این زنبورها که با قدرت بالایی بوته ها را گرده افشانی می کنند استفاده نمود، برای این کار با شروع گلدهی بوته ها ۲ تا ۴ کندو را در هر چهار هزار متر مربع گلخانه نصب می کنند و به مدت ۸ تا ۱۲ هفته نگهداری و سپس آن ها را تعویض می کنند، زیرا زنبورها پس از این مدت به تدریج می میرند.

دو گونه از زنبورهای فوق که بدین منظور در ایالات متحده تولید می شوند یکی Bombus accidentalis برای ایالات غربی و B . impations برای ایالات شرقی تولید می شوند. استفاده از این زنبورها نه تنها باعث افزایش عملکرد می شود بلکه هزینه های کارگری را نیز کاهش می دهد.

کاشت چند بوته آفتابگردان در گلخانه بین بوته های گوجه فرنگی ممکن است برای جلب ات گرده افشان و تشدید فعالیت آن ها موثر باشد.

رعایت دیگر نکات ضروری برای گرده افشانی :

در هوای ابری معمولا رطوبت نسبی بالا است. در چنین شرایطی گرده افشانی آنچنان موثر نیست چرا که دانه های گرده تمایل دارند به جای اینکه به صورت منفرد پخش شوند در توده هایی به یکدیگر بچسبند. اگر تعداد روزهای ابری تا یک هفته ادامه یابد و گرده افشانی انجام نشود، تولید میوه و کیفیت آن مطمئنا کاهش خواهد یافت. برای حل این مشکل بایستی هوا را قبل از گرده افشانی تا حدودی خشک نمود. برای این کار می توان سیستم گرمایشی و یا تهویه را به مدت ۳۰ الی ۶۰ دقیقه قبل از گرده افشانی روشن نمود؛ همچنین بایستی به هوای درون گلخانه اجازه ورود و خروج داد تا دما در حد وم باقی بماند، این کار هوا و گل ها را خشک می نماید و عملیات انتقال گرده را بهبود می بخشد.

اگر اقدامات مربوط به گرده افشانی انجام نشود، ممکن است بین ۲۰% الی ۲۵%  کاهش عملکرد رخ دهد. در صورتیکه استفاده از دستگاه لرزاننده و یا سایر اقدامات مربوط به گرده افشانی انجام شود فقط تا ۷% از گل ها ممکن است گرده افشانی نشوند.